Ravensbrück-ekoa emakumezkoentzako kontzentrazio esparrua zunan. Margareten Buber-Neumanek esan zuenez “ Ravensbrucük-en idatz genezakeen gutunik “.

Eta ondoren argitzen ditin preso eta munduaren arteko harremanak zein baldintzatan gertatzen ziren, nola arautzen ziren harremanak eta nola bereizten presoak.

Preso gehienek hilean behin hamasei lerro idatz zezaketenan, eta jasotako erantzuna ere ezin zunan luzeago izan. Ez dun ezer asko, baino are gutxiago Jehova-ren lekukoen espazioa : bost lerro hilean behin. Eta gerrate aurreko preso politikoek , horien aldean, nor zitunan , hamasei lerro idatz bait zezaketenan hilean bitan.

Zirrara batek zeharkatu nain eta kontatu egin ditinat orain artekoxe hitzak [98]. Ravensbrüc-en beste berrogeitamabitan esan beharko ninake dena .

Pentsatuaz bat hotza, hezurretarainokoa : gogorra dun ehun eta berrogeitamar hitzetara mugatu behar izana idazteko eta esateko .

Guk, hitz-ulinguruka , bederen, sarri, bizi berri bat, amets bat idatzi nahi dugunean jotzen dinagu hitz berriak sortzera, hitz erabiliegiak alboratzera, hitz itsusiak ordezkatzera… ederzalea baita literatura [150]

Ederzalea zunan Milena Jesenka ere eta Margarete Buber-Neumanek hori dena bere berri emateko esaten din. Hilean behingo gutun haien irrikan izaten zunan preso haien artean Milena Franz Kafkaren itzultzailea. Baina Ravensbrück-en bere alaba eta aitaren gutunak bakarrik jasotzen zitinan, eta ehun eta berrogeitamar hitz horietan jasotzen zuen informazioan – hain beharrezkoa izanik ere—ez zinan bizitzari buruzko zehaztapenik antzematen. Behin edo beste esan balio alabak, sikiera, bere soinekoaren kolorea, auzoko kaleetako zuhaitzen usaina…antzemango zionan alabari nola bizi zen.

Hitz haiekin konformatu behar hala ere eta , hitz haiek, gainera, oso berdintsuak izan arren , eta gutun guztiak ere beretsuak izan arren, zentsurak pasatzen uzteko modukoak , eta horregatixe , hain justu, ahalik eta formulistikoen izan arren, pentsatzen dinat,elkar maite zutenentzat hitzik ederrenen artean izango zirela agurkerakoak : maitea, kuttuna, ahizpa, alaba, ama, nerea…, hemen ondo, hurrengo arte, gogoan zaitugu, besarkatu nahi haut…[292]

Tere Irastortza