Ondartza

Tere Irastortza

Lauaxeta irakurtzen hasi nintzen garaiak gogoan, apalategian jarri ditut eskuak. Eta Bitoriano Gandiagaren Elorri hartako poema guztiak banan-banan -non lortu ote nuen Editorial Franciscana, 1961eko argitalpena- makinaz kopiatu nituen garaira noa. Banintzen norbait. Banuen Hispano-Olivetti metalezkoa. Gazteleraz bakarrik irakurri eta idazten nuen, eta poesiak erakarri ninduen euskal literaturara.

Lotu bako berba nai dot, zioen Bitorianok, eta artean ezagutzen ez nituen hitz guztiak ikasi beharreko batuera hartakoak zirelakoan ekin nion inork aipatutako poeta guztiak irakurtzeari. Nola ez, Lizardi eta Lauaxeta. Ez dakit ulertzeko gai nintzen ... hitz guztiak ez, behintzat, hiztegi-koadernoei begiratzen badiet. ..

Zein bidez nuake leara?, galdetzen dugu hainbatetan, eta galdetu nuen orduan ere, Lauaxetaz beraz baino gehiago poesia ote zenaz galdezka, poesia omen zen zera horretaz arras sinestua.

Noski, poesiak nolako izan behar zukeen erakutsi behar ziguten, eta gu baino aurreratuago bide ziren poesiazaleek mundu zabalari begira jarri gintuzten. Eta guztiok surrealismora murgilarazi eta beste bideak jorratuegitzat azaldu zizkigutenean, iritzi nion, bolada batez, narratiboegiak zire1a oraindik Lauaxetaren poemak, ahozko literaturatik gertuegi egon bide zirela ... harik eta Antton Val verdek kantaturik, hainbat testu erraietan erro tu zitzaidan arte.

Batzuetan gogoan dut hiztegiari erreparatzen nionekoa, besteetan erromantze edo balada itxura nola memorian itsasten zen antzeman nuenekoa ... Eta aspaldian bizitza lokamuts bihurturik, heriotzaz loaren atsedenari espantu egiten ez dion idazle baten indarrak lotzen nau Lauaxetaren bide zahar eta berrietara:

Atzerabide honek begi aurrean jartzen dit beste zerk harrapatu ninduen Lauaxetaren poesietan. Elkarrizketaren zantzuak. Poesia modernoak, erromantizismotik surrealismora egindako bideak, barne-jarioa hedatu zuenean, bakarrizketarako bidea ere egina zuen: inora gabe ez bada, inorengana gabekoa bai, bederen. Idazleak bere baitatik idazteaz gain, bere baitarako bezala idatzi ohi duo Hautsitako paradigma literarioak ordezkatu zituzten paradigma literario berriek idazleari bere oihartzuna bakarrik eskaintzen zioten, irakurleari bere baitako oihartzuna bakarrik. Poetak eta artistak jainko bihurturik, Jainkoak bezain entzungaitz eta entzungor bilakatu dira, poesia sozialaren inguruan egindako saioak salbuetsiz.

Lauaxetaren poesiek, ordea, ahozko literaturaren ondarea jaso eta birmoldatuz, «Ondartzan» ere, behin eta berriz deitzen diote irakurleari, entzuleari ... Bertatik bertara dauka irakurlea, bertatik bertara entzuleak, eta, beraz, ez dauka dena argitu eta esplikatu beharrik. Izan ere, irakurlearekin mantentzen duen elkarrizketak elkar-ezagutza bat ere onartzen du, funtsean. Idazleak badaki irakurleak badakiela. Idazlea ez dago bakarrik orri aurrean, itsasoan begiak itxita ere bakarrik ez dagoen bezala. Ziurtasun horrek sakoneko ziurtasun-eza aipatzeko aukera ematen dio. Bake osoa, lasaitasun osoa ... irudipen dira, ez besterik. Mareak behera egin ahala, itsasoak zoruak baino indar handiagoa du.

Ziurtasun-eza herio-indarrak sortua da, beti eta nonahi. Poetak ezin du mundu zabala bere begietara bildu. Zabalegia da ikusteko, sentitzeko modukoa bada ere. Aldi berean, heriotza uhinak larrua hozten sentitu arren, poetak lo zabal egin dezakeela amesten duo Ziurtasun-eza herio-indarraren nahitaezko erakarpenarena da. Heriotza ere, hein berean, irudipena da. Eta horren ziurtasuna gure indar eta neurrien estutasunaz haratago ezer zabalagorik sentitzeak eman dezakeena da.

2005eko uda. Urdaibaiko hondartzak gogoan.