Liburuaren alde

2003ko azaroan, Gernikan bildu ginen, «Memoria eta Historia» hizpide, Associación d’Escriptors en Llengua Catalana (AELC), Asociación de Escritores en Língua Galega (AELG) eta Euskal Idazleen Elkartea (EIE).

Urtez urte gai berriak jorratuz eta garai berriak urratuz elkartzen da Galeusca, eta orduko hartan elkarte bakoitzetik 15 autore hautatzea erabaki zen, orain Pamielarekin argitaratu dugun antologia egiteko (Antoloxia poética. Poesia antologia. Antologia poética (1990-2003), Iruñea, Pamiela, 2004).

Liburu honen alde esan dezadan, Galeusca hartan  erabaki bezala, Elkarte bakoitzak Irakurle Batzorde bat eratu zuela —gure kasuan bost lagunez osatua— eta euskaldunak hamabost urteko epean argitaratutako 235 poesia  liburuen artean hautatuak izan zirela.

Inolaz ere, antologia honetan bildutako euskal egile  gehienek poesia landu dute, ia nagusiki. Horregatixe, hain  zuzen ere, askotan idazle hauetako asko ez dira, poesia zaleen ezagun izanagatik, euskal literaturaren zaleak direnentzat oso ezagun.

Berdenboran, esan dezadan, antologia honetan dauden guztiak beharrezkoak direla 1990-2003 urteetan bere  lana gauzatu dutenen eta gauzatzen jarraitzen dutenen  panorama aurkezteko. Are eta gehiago, beste hainbat antologietan agertu ez den anitzek ere egina baitu bere bidea, isil-isila, ohiko kritiken artera iristen ez den liburu-motalanduz, poesia landuz; ohiko aldarrikapen pertsonaletatik urrun samar, askotan.

Eta liburu honen aurka, esan dezadan, hamabost urteko ibilbidea markatzeko hamabost izen hautatzeak beste hamaika kanpoan uztea ekarri duela; horien artean, urte  hauetan argitaratu arren, beraien lan gehienak 1990are n  aurretik ibilbide luzea egina zeukatenenak, edo hamarkada  hauetan hasi eta oraindik beraien ibilbidean urrats handiak emango dituzten gazteagoenak. Izan ere, poesia ere ez  da, jada, gazteek euskal literaturan duten sarbide bakarra .

Antologia honetan sartutakoak eta sartu gabeak, batzuek eta besteek egin dute ibilbidea eta egiten ari dira ibilbide... eta inork jakin nahi badu zein den euskal poesiaren osasuna ondo harro esan dezakegu: oso ona da, eta hobea litzateke irakurle gehiagotara iritsiko bagina.

Ekimen bat den liburu baten alde

Poesia antologia (1900-2003) liburua ekimen batean txertatua dator. Liburu a ren aurkezpena Ourensen egin zen,  baina baita, aurretik, Oñatin ere, Gu eta gure hizkuntzak kultura ekitaldien artean, zeinetan Galizia, Katalunia eta  Euskal Herriko poetak, musikariak, dantzariak eta gastronomia bildu zituen Laixan elkarteak, hainbat erakunde  eta enpresen laguntzarekin.

Arrasto batean sortutako liburua da inolaz. Alde batetik, 2002. urtean «Mugak hautsi»leloarekin Mallorcan, Balear Uharteetako Gobernuko Kultura Sailak Balearretan  katalaneraz sortutako literatura atzerriratzeko urratsak aztertuta ekin baitzion EIEk urte hauetako ibilbideari.

Harrez gero, Euskal Liburugintza Atzerriratzeko Plangintza bultzatzeko ibilbideari eutsi diogu, batzuetan gure  gisara eta besteetan beste batzuekin elkarlanean. Hala,  2003 urteko Galeuscan, Unescoren bidez euskal liburuak  atzerriratzeko ireki zitezkeen bideak aztertzeko bilera antolatu zuen EIEk. 2004an EIEk sinatua du Unescorekin  hitzarmena eta 2005erako hiru euskal liburu argitaratzeko  esku artean dauzkan baliabideak jarriko ditu.

Bitarte horretan, Galeuscako antologia bezala, argitaratu da Estatu Batuetan Euskal Idazleen Elkartearen laguntzarekin, eta Reyes Lazarok koordinatuta, bost unibertsitate artean argitara ematen den Metamorphoses aldizkarian poesiari eskaini zaion monografikoa. Words and Worlds. Hitzak eta Biz(H)itzak izenburupean apailatutako monografikoa, literatur itzulpenean diharduten bost fakultateren artean sortutako aldizkaria da (Massachussetseko Unibertsitatea, Smith College, Amherst College,  Hampshire College eta Mt. Holyoke College). Metamorphoses aldizkariak ale bikoitza atera du, besteak beste, euskal  kulturaren nortasuna ezagutarazteko. Monografiko horretan beste hainbat euskal poeten testuak agertzen dira euskara eta ingelesera itzulirik, eta CD batean, gainera, entzun daitezke horietako hainbat —esate batera Bernardo  Atxagaren Written in USA poema bikaina eta Mikel Laboaren musika—.

Bitarte horretan, Euskal Herria eta Kataluniako idazleen arteko harremanak estutzen ari dira. 2003 urtean  Bartzelonan eta Tarragonan aritu dira lau poeta euskaldun  eta lau poeta katalandar, eta aurten Euskal Herrian Veus
Paral.leles, Pirineoak-Pirineus, d’una riba a l’altra izenek o  poesia-emanaldiak. Gainera, poesia antologia elebiduna
argitaratu da ekintza horren harira.

Euskal Herria eta Kataluniako idazleen artean ere  izan zen Pirinioetan, oraingoan, beste elkarteratzerik. Hizkuntza bakoitzean diharduten hamarna idazle elkartu dira 2004ko udan, eta 2005ean ospatuko da Hizpide: Idazleen  topaketak  Xaretan berriro. Eta Xaretako herrietan, alegia,  Sara, Urdazubi eta Zugarramurdin ikusiaz eta biziaz beste liburu bat argitaratuko da, euskal idazle eta idazle katalandarren artean, iaz Vall de Bou-n egondakoen lanekin  argitaratzear den beste baten segida, oraingoa.

Goian aipatutako ekintza horiekin, harremanek maila pertsonalean eskain dezaketen aberastasunaz gain, EIEk  idatzizko euskarriaren aldeko eta iraupena bermatzen duten beste euskarrien aldeko apustu garbia egiten du. Euskal Herrian idazten denaren berri munduan zabaltzea euskal kulturaren lekukotasuna ematea baita. Euskaldunak  mintzagai eta hizpide izatetik, sortzen ari garen kulturaren esatari izatera jauzi egin behar dugulakoan.

Ekintza horiek eta beste batzuk antolatzeko, EIEk elkarlanerako eta elkart rukerako apustua berretsi du: herri  erakunde, elkarte, enpresa eta norbanakoekin.

Alde horretatik, ezin ahaztu aurrera begira ere horrelako urratsak emateko abagune egokia eskaintzen duela  Galeuscak. Izan ere, 2004an Ourensen elkartu gara, eta  datorren urterako beste horrenbeste gauzatu nahi genuke
ipuingintzarekin, Galeuscako nazioen kulturetan hamabost urteotan osatu den ipuingintzarekin.

Ezin ahaztu, alde horretatik, baita ere, EIE bere webgunerako sortzen ari den euskal idazleen laginen bilduma, euskaraz eta ingelesez. Ezin ahaztu, aurtengo Galeuscan ere, Poesia antologia-ko testuak ingelesera itzuliko direla eta web orrian jarri, gutxienez.

Galeuscaren alde

Liburuaren eta gure literatura atzerriratzearen alde arituz, Galeuscaren alde mintzatu nahi dut. Hainbeste aldiz  entzun baitugu, izan ere, gure artean, Galeuscaren zergatiari buruzko galdera.

Atzera bideetan murgil egin gabe, 1933raino jo edota  demokrazia garaiko urrats literario guztiez aritu gabe, etorkizunean, zertarakoan metatu nahi ditut Galeuscaren aldeko arrazoi gehienak. Goian, azken urteetan hartutako erabakien bidez gure elkarteak bere egitekoen artean Galeuscako hausnarketak nola txertatu dituen erakusten saiatu naiz,  gutxi asko. Garbi dago, Galeuscara biltzen garen elkarteok ,  urtean behin hitz egiteaz harantzago eramango gaituzten  bideak jorratzeko abaguneak sortu nahi ditugula.  Eta hala ere, ekintza andana honekin batera —eta ziurrenik aurretik— bada hurrengo Galeusca-etara joateko  adinako beste arrazoirik.

1. Elkar ez ezagutzera garamatzaten konplexu baztertzaileak apurtzera, aurren-aurrena . Elkarren berri izan eta elkar
ez zapuztearena ez da gutxienekoa. Eta alde honetatik  esan beharrean nago, Espainiako idazleen artean Egunkaria-ren itxierarekin elkartasuna eta laguntza Galeuscaren bidetik bakarrik jaso genuela, ia-ia (Madrilgo hainbaten  kasua salbuetsiz). Azpimarratu egin nahi dut Galeuscako  elkarteetako kideen laguntza behar-beharrezkoa izan zela  eta dela mono-kulturaren hatzaparretan itota ez geratzeko. Eta Galeuscaren bidez egin genuela Kataluniako Pen Clubaren ezagutza, eta haiei esker bideratu dugula Euskal  Herrikoa, azken urteetan desagertuta zegoena.

Elkarrekiko interesak indartu egiten gaitu. Euskal literaturaren berri literatura galiziar eta katalandarrarekin batera ematea, orain alde guztietan eskatzen den sinergia  bada jada gure artean, eta indartu egiten gaitu sinergia  horrek, eta indartsuago egin gaitzake.

2. Bakarka egin ezin duguna, elkarrekin egitera.Jauzi egitekotan egin dezagun urrutiago, esaten dute askok. Itzultzekotan gaztelaniara, ingelesera... Askori entzun diot. Beti  urrutiago eta beti zailagoa da, ia beti, besteentzat pentsatzen den eginkizuna. Eta neuri ez zait axola Marterain o  egiten badugu ere. Baina ez dezagun ahaztu testuak itzultzen direnean ez direla hizkuntza batetik bestera bakarrik  itzultzen, baizik eta kultura batetik bestera ere, eta, euskal  testuak jasotzeko, beste kulturek euskal kulturarekik o  mespretxua eta erdeinua ez den beste irrikirik ere behar  dutela.

Ondo da maite ez gaituztenak ez gorrotatzea, baina  e rgelkeria galanta da maite gaituztenak gorrotatzea. Eta,  hain zuzen ere, horixe dut, askotan, Galeusca bezala hainbat elkarteratzeen aurka. Beti besteen edo beste norbaiten  aurka aritzeko aitzakia —bilgune aproposenak bilakatzen  direl a — .

Gai honetan uste dut, iaiorik bada inon, Euskal Herrian aurki daitezkeela idazlerik iaioenak. Beti urrutiko  intxaurrak abonatzen aurren-puntakoak: lumero uno, esaten duguna. Antza denez, euskal literaturan, norbere liburua edo norbere argitaletxekoren bat ez bada, onik aurkitzen ez dakiten idazleak izan daitezke punta-puntako bakarrak, alegia, erdal literaturak bakarrik ase ditzaketenak. Hori bai, beti euskal literaturan falta denaz, egiten ez denaz beste inor baino ozenkiago mintzatzeko prest. Horiek  balira bezala idazle argiaren ezaugarri bipilenak!

Alde horretatik ez nau harritzen batere gutaz interesa  duenari barrez eta burlaz erantzutea, eta gutaz interes izpirik ez duenaren atean, joka eta joka aritzeko dagoen joera  aparta. Eta horixe da —bakarren bat jorratzera ez bada—  zertara ez dakitela biltzen diren bilkura askoren amaiera.  Monologatzaileek elkarrizketa dute amets, sarri, nahiz eta
esnaeran beste monologatzaile gorrekin aritu ondoren,isolamendu handiagoa baizik aurkitu ez.

Baina elkarte guztiek —eta EIEk ere bai, noski— badu  bere estatutuetan agertzen ez den arren biziarazten duen  helburu bat: bakarka egin ezin dena elkarrekin egiteko  ahaleginak bultzatzea. Elkarte batekin zerbaiten alde aritzeak badu bakarka egin ez daitekeen zerbait: besteen posizioak eta iritziak kontuan hartuta jardutea. Eta badut hori, printzipioz, elkarlan guztien alde.

Eta indar hori besteek sortzen eta eragiten dutenaz  hitz egiteko baino gehiago norberak egin behar duenaz  kezkatzeko, norbere egitekoetara ekartzeko erabili behar  da. Beasaingo Ikastolan Kilometroetan aldarrikatzen genuena elkarlanean mamitu baitaiteke: Izateko sortu, sortzeko izan.

Galeuscatik Massachussets-era, beraz, Metamorphoses aldizkariaren azken alearekin batera, eta, nola ez, Kulturaren Euskal Planetik Euskal Kulturaren Planera.

Kulturaren Euskal Planetik Euskal Kulturaren Planera

Beste hainbat planekin edo beste hainbat planen babesean, Euskal Erkidegoko Kultura Sailak Kulturaren euskal  planaren berri eman du, eta komunikabideetan izan du, behintzat, oihartzunik.

Plan honek badu zerbait bere alde: Plan bat egiteko  erabakia. Horrekin batera, plan hori adosteko borondatea.  Horrekin batera, planarekin Kulturarako diru gehiago lortzeko nahia.

Baina bada zerbait, bere gisara, Euskal Erkidegoko  Kultura Sailak egin ezin duena. Euskal Kulturaren Plana planteatu behar dugunak euskal kulturan dihardugun elkarteak gara, euskararen lurraldeetan, euskararen lurraldeen administrazioetan; Euskal Herrian dihardugun elkarteak, bazkunak, kooperatibak, enpresak, hiritarrak. Kulturaren euskal plana euskal kulturaren plana izatera irits dadin, geuk ere erabaki egin behar dugu hogeita bost urte barru gaur ezinbestekoa dena eginda egon dadin zein urrats eman behar dugun. Kulturaren Euskal Plana Euskal  Kulturaren Plana izan dadin, elkarrekin adostu behar dugu urrutira iristeko zer egin behar dugun eta zer egin behar ez dugun. Kulturaren Euskal Plana Euskal Kulturaren Plana izan dadin, diru gehiago lortu behar dugu, beti bezala, handik eta hemendik; eskean batzuetan eta gure irabazpideak gure kulturari berriz eskainiz, gehienetan; bermeak bilduz, arriskuak neurtuz, beldur eta konplexuak alboratuz.

Eta horretarako, entseiucarrean, aspaldi proposatu zuen bidea Axularrek: utz dezagun ahal dugun lanik gutxiena Gerorako; gero esan zuenak, bego esan baitzuen.

Tere Irastortza