Isiltasuna eta hitzaren artean 

Tere Irastortza idazlea, bere azken liburua Iruñan aurkeztu zuen egunean. / LUIS AZANZA

JON KORTAZAR

2000. urteak bere erdia eman duen honetan, hasi dira argitaletxeak poema liburuak argitaratzen, udaren usainez, agian, errazagoa delako poesia irakurtzea. Iaz, aspaldiko ohiturari muzin eginik, poema libururik argitaratu ez zuten Pamielak eta Susak -- honek poema liburu bat argitaratu zuen, baina Interneteko bide berria erabiliz— liburu eder bi jarri dizkigute kalean. Tere Irastortzaren Izen gabe, direnak da Iruñeko argitaletxeak eman duena, eta Miren Agur Meaberen Azalaren kodea, berriz, Susak esku artean utzi digun beste liburua.

Lan desberdin bi, zalantzarik ez, baina aspaldiko partez arteko onenak Ea aurtengoak iazko uzta urria (zortzi liburu besterik ez) gainezka egiten duen! Ala izan dadila!

Tere irastortza gipuzkoarrak bide luzea egina du euskal poesiaren alorrean. Astiro-astiro joan da bide luzea egiten. Garapen horren laburpen sakon eta intentsua da liburu hau. Irastortzak beti izan du poesia minimo baten aldeko zaletasuna. Hemen zerbait luzeago eman badu ere, isiltasunaren mugetan sentitzen duen larriduraren aitorpen miresgarria da liburuak eskaintzen diguna. Izenaren eta izanaren arteko mugetan kokatzen da poeta isiltasunaren eta hitzaren arteko kinka larria garbitu nahi duenean.

Isila, hitza, poesia, mututasuna: gaztelerako poesian isiltasunaren poesia deitzen den mugetan kokatu du bere burua poetak, eta benetan poema sakon eta sarkorra sortu duela. Sormenaren inguruko hausnarketa da berea.

Liburuak hiru alde nabarmen ditu: Sormin, Sormen, eta Sorzin, hirukotasun paregabea bere hitzaren jarioari bidea emateko, ibaia sortzeko.

Sorkuntza da minaren, menaren eta zinaren artean bidearen uztarria eta bidezidor horretan, poetak bere poetika aztertu du, inoiz ironiarik falta ez zaiola: “Luma hartzen dut Bic haren ordez”, nagusitu gara, eta zorrotz jokatzen dugu gure buruarekin. Poema hunkigarriak dira auto-poetika horren bidean. Liburu honen argitarapenaren ostean ezin izango da ahaztu 66. orrialdeko poema borobila. Irastortzak ez du idazten “poetak Jainko izan nahi baitu” esaten dutenen eran, ezta ere “poetak profeta izan nahi” duenean erabiltzen duen tonuan, inola ere e "Poetak anphoran gorde nahi” duen hitzetan. Bere poesiak “hutsunea zabaltzen du eta sormena bilatzen du” Eta sormenaren espazio horren bila abiatu da beldur gabe. “Hutseginaren betegintzarrean aritzea/ bezala” dabilela adierazten du eta aitortzen poetak.

Inoiz baino estu erantzun dio bere buruari jarritako erronka horri, eta poema liburua bortizkeriarik gabe aurrera doa, hitzak espazioa eskatzen eta lortzen duen artean.

Morsea isildu zen

Miren Agur Meaberen-eta Tere Irastortzaren poema liburuen artean dagoen zubi bakarra izan daiteke hutsunearen gainetik komunikatu izan nahi hori. Zentzu honetan, kasualitatea al da poemategi bertso batek honela esatea: “ez du izenik, eta ez du izaerarik?”.

Orokorrean, poema liburu batean mugak oso garrantzizkoak direla diote teorikoek. Eta muga ederra eman dio Meabek bere liburuari. Azken poemak, esaterako, liburuaren nondik norakoa adierazten du: “Bestelako kodea aldarrikatu nahi dut:/ hitzarena ez bezalako kodea,/ hizkera ez-hitzezkoa (...) adierazi gura ez denaren adierazpena”. Hizkerak, agian, traditzen gaitu. Baina ez dago traiziorik poemategi honetan. Dena da hizkuntza, dena da komunikazio gordina, zuzena, plazer estetikoz betea.

Miren Agur Meabek ere liburu egituratua —beste alde batetik, Susako liburuek horrelako ohitura dute, egitura aldetik liburu borobilak egitearena, hain zuzen— eskaini du. Lau kapituluz osatua: Oharrak, Orbainak, Tatuajeak, Kontrazeinuak, liburuak gorputzak esaten duena adierazten du, adierazi nahi ez dena adieraziz.

Meaberen hizkera poetikoak forma ugariak ezagutzen ditu gorputzaren adierazi gura horretan: erotismoa presente dago, hizkera zientifikoak bere tokia du, orijinaltasunaren bila, agian, eta feminismo garbiak adierazi duenez, biologiak bere hizkera du liburuan. Nabari zaio idazleari barrokismorako eta jokorako zaletasuna, hizkeraren adierazpen hutsean jolasteko gogo arduragabea. Agian, norbait.i hutsala irudituko zaizkio. Eta horretan bai direla desberdinak gaur hizpide ditugun idazle biak.

Egunerokotasunaren oihartzunak betetzen du poemategiko zenbait alor. Liburuan badago ikaragarri maite dudan poema: poetaren nitasuna plantxa egi- ten ari da sukaldean. Telebista piztua dago eta irudietan Afrikako sarraski lazgarria agertzen da, ume bat ari da ama hilaren titia zurgatzen, eta hori ikusiaz esnea dario poetari. Ez dut inoiz ikusi hain ongi adierazia gure gaurko esperientzian telebistak duen indarraren aurreko erantzuna. Telebistak urrundu egiten gaitu, informatu bai, eta askotan, tragediaren aurrean zer egin ez dakigula jartzen gaitu. Hona hemen emakume baten erantzuna. Tragediaren aurrean konpromisoa.

Azken finean, isiltasunaren eta hitzaren artean, ezerezaren eta adierazpenaren arteko espazioaz hausnarketa eder bi gaurkoan, liburu eder bi.